تاریخچه بورس کالا

1. برخورداری از معافیت مالیاتی
2. سهولت در تأمین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار (اوراق قرضه)
3. کاهش ریسک نقدینگی
4. ارائه معیارهای جدید برای ارزیابی عملکرد مدیریت شرکت
5. سهولت در تغییر ترکیب سهامداری و انتقال مالکیت
6. افزایش اعتبار داخلی و بین‌المللی
7. تعیین ارزش سهام شرکت
8. سهولت در استفاده از تسهیلات بانکی و یا سایر ابزارهای تأمین مالی
9. افزایش توان رقابتی و سهم از بازار

آشنایی با انواع بازار بورس درایران

در بازار بورس ایران ، کالا‌های مختلفی مورد معامله قرار می‌گیرد و بر همین اساس بازار بورس به ۴ دسته کلی تقسیم می‌شود:

۱– بورس اوراق بهادار

۲- فرابورس

۳- بورس کالا

۴- بورس انرژی

البته در جهان بورس ارز هم یکی از انواع بورس است که در آن ارزهای خارجی خرید و فروش می­شوند. اما در ایران، بورس ارز برای معامله و تبادل ارزهای خارجی وجود ندارد و خرید و فروش ارز به صورت دستی و در صرافی ها یا بازار آزاد انجام می‌شود.

بورس کالا:

بازار متشکل و منسجمی است که تعداد زیادی از فروشندگان، کالای خود را عرضه و کالای مربوطه پس از بررسی‌های کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان آن بازار، به خریداران ارائه می‌شود.

در این بازار معمولا مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. سهام شرکت بورس کالا نیز با نماد معاملاتی کالا در بازار تاریخچه بورس کالا قابل خرید و فروش است و درآمد آن حاصل از کارمزد معاملات کالایی تحت نظر این شرکت است.معاملات در این بازار بصورت نسیه،نقد و سلف برای انواع محصولات کشاورزی و صنعتی انجام می شود و به بازار های فیزیکی،فرعی،مشتقه و مالی تقسیم می شود که هرکدام نیز بخش های متفاوتی دارند تا تاریخچه بورس کالا کالاهای پذیرفته شده در این بازار را در خود جای دهند.

سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریورماه سال۸۲ به‌عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس‌ ازآن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریورماه سال ۸۳ شروع به فعالیت کرد. شرکت بورس کالای ایران نیز به‌موجب ماده تاریخچه بورس کالا ۵۸ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک شرکت جدید و کاملاً مستقل از سازمان‌های کارگزاران بورس فلزات و کالای کشاورزی، پس از پذیره‌نویسی در چهار گروه سهامداری و برگزاری مجمع عمومی از ابتدای مهرماه سال ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرد.

بدین ترتیب، هم‌اکنون بورس کالای ایران باتجربه‌ای بیش از ۱۰ سال، به دادوستد انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده‌های نفت و پتروشیمی و کشاورزی در قالب معاملات نقد، نسیه، سلف، سلف استاندارد و معاملات ابزارهای مشتقه ازجمله قراردادهای آتی مشغول است.

انواع بازارها، قراردادها و اوراق قابل معامله در بورس کالای ایران عبارت‌اند از :

قرارداد نقدی:

قراردادی است که بر اساس آن، پرداخت‌ بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای انجام می‌شود.

قرارداد نسیه:

قراردادی است که بر اساس آن، کالا در هنگام معامله تحویل و بهای آن در تاریخ سررسید و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می شود.

قرارداد سلف:

قراردادی است که بر اساس آن، کالا باقیمت معین درزمانی مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می شود.

قرارداد آتی:

قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الآن تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به‌صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند.

قرارداد اختیار معامله:

قرارداد اختیار معامله قراردادی است که در آن‌یک طرف، اختیار(حق) خرید و یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری می‌کند. قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. در هرکدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر تاریخچه بورس کالا وارد معامله می‌شوند.

قرارداد سلف استاندارد:

قراردادی است که بر اساس آن عرضه‌کننده مقدار معینی از دارایی پایه را مطابق مشخصات قرارداد سلف استاندارد در ازای بهای نقد به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری‌شده را طی قرارداد سلف موازی استاندارد موضوع مواد ۲ و ۳ دستورالعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد، به فروش رساند. قرارداد مذکور نیز در این دستورالعمل به‌اختصار قرارداد سلف استاندارد نامیده می‌شود.

گواهی سپرده کالایی:

بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری است که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تائید بورس صادر می‌گردد.

بورس انرژی:

به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حامل‏‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد. منظور از حامل های انرژی نفت، گاز، برق و سایر حامل‎های انرژی است.

دارایی‌های قابل معامله در این بازار هم شامل دارایی‌های فیزیکی و هم شامل دارایی‌های مالی از قبیل ابزارهای مشتقه مبتنی بر انرژی خواهد بود. بنابراین امکان معامله نفت، گاز، بنزین، نفت کوره، برق و نیز ابزارهای مشتقه مبتنی بر آن‌ها (شامل اوراق سلف موازی) در این بازار وجود دارد. بورس انرژی با ۶ سال سن جوان ترین بازار بورس در ایران محسوب می شود.

با توجه به ویژگی‌های کشور و برخورداری از منابع غنی انرژی این بورس اهمیت زیادی دارد خصوصاً آنکه یکی از کارکردهای مهم این بازار موضوع صادرات و فروش انرژی به کشورهای همسایه است که بحث کشف قیمت در آن اهمیت زیادی دارد.

سود این بازار نیز حاصل از کارمزد معاملات بخش های انرژی است و سهام آن برای اشخاص حقوقی و حقیقی قابل خرید و فروش است.

بورس اوراق بهادار:

یکی از انواع بازار در ایران بورس اوراق بهادار تهران می باشد.در این بازار سهام شرکت‌ ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت، خرید وفروش می­‌شوند و بیشتر سرمایه‌ گذاران بازار، در این بخش از بازار فعال هستند. در سال ۱۳۴۵ قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران تهیه شد. لایحه تشکیل آن در اردیبهشت ۱۳۴۵ در مجلس شورای ملی تصویب شد و در پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، بورس تهران، با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس آغاز به کار کرد.

مزایای پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران :

1. برخورداری از معافیت مالیاتی
2. سهولت در تأمین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار (اوراق قرضه)
3. کاهش ریسک نقدینگی
4. ارائه معیارهای جدید برای ارزیابی عملکرد مدیریت شرکت
5. سهولت در تغییر ترکیب سهامداری و انتقال مالکیت
6. افزایش اعتبار داخلی و بین‌المللی
7. تعیین ارزش سهام شرکت
8. سهولت در استفاده از تسهیلات بانکی و یا سایر ابزارهای تأمین مالی
9. افزایش توان رقابتی و سهم از بازار

فرابورس:

در ایران، فرابورس از پاییز سال ۱۳۸۸ وارد میدان شد. مهم‌ترین وظیفه فرابورس، سازمان‌دهی شرکت‌هایی است که می­خواهند وارد بازار سرمایه شوند، اما هنوز شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند.

فرابورس ایران با هدف ایجاد بازاری کارآمد، منصفانه و شفاف، تمهیدات و بسترسازی لازم را در زمینه انتشار سریع و عادلانه اطلاعات با همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار انجام داده تا صاحبان سرمایه با آگاهی و شناخت بیشتر در خصوص انواع اوراق بهادار، درجات ریسک و سایر شاخصه‌های مهم، به سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار پذیرفته‌شده در این بازار اقدام کنند.

سهام شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند به بازار بورس اوراق بهادار راه پیدا کنند، در فرابورس معامله می‌شوند. در واقع قوانین ثبت یک شرکت در فرابورس ساده‌تر از بورس است.

در کشورهای دیگر بازار فرابورس برای خرید ‌و‌ فروش سهام شرکت‌هایی است که شفافیت کافی ندارند یا سودآوری آن‌ها به مراتب کمتر از بازار بورس است.

“دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل‌وانتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران (شرکت سهامی عام)” مصوب ۱۳۸۸ فعالیت این رکن بازار سرمایه را در قالب چند بازار مجزا به نام‌های بازار اول، دوم، سوم، پایه، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و بازار مشتقه بیان کرده است. در حال حاضر این بازارها به لحاظ طی کردن فرایند پذیرش باهم متفاوت هستند و پذیرش سهام شرکت‌های سهامی عام صرفاً در بازارهای اول و دوم و پذیرش سایر اوراق بهادار صرفاً در بازار ابزارهای نوین مالی صورت می‌پذیرد. متقاضی پذیرش در صورت دارا بودن شرایط پذیرش، باید تقاضای پذیرش خود را دریکی از این بازارها به فرابورس ارائه کند.

کارکرد بورس‌های اوراق بهادارو کالا و ارز:

بورس علاوه بر افزایش سرمایه سهامدارانی که در خرید سهام دقت لازم را دارند و از سرمایه گذاری خویش بهره مند می‌گردند مزایا و کارکرد‌های وسیع و اثر گذار زیادی دارد که در ذیل اشاره می‌گردد:

کنترل نقدینگی درجامعه، بازار بورس یک فرصت سرمایه گذاری مطلوب برای سرمایه گذاران با سرمایه‌های اندک ایجاد می‌کند و زمینه توزیع عادلانه ثروت را مهیا می‌کند.

معاملات آتی

درسال 1848 میلادی در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آنرا بستانند. به تدریج فروشندگان و خریداران شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه ریزی کردند بدین معنی که: تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده با قیمت توافق شده بفروشد.

آذرماه ١٣٨۴ را می توان به عنوان سرآغاز جشن بلوغ بازار سرمایه ایران قلمداد کرد. در آن تاریخ طبق تصویب مجلس شورای اسلامی بر اساس قانون جدید بازار سرمایه که توسط دولت محترم به مجلس تقدیم شد، معاملات اوراق مشتقه مانند قراردادهای آتی کالا در بورس شکل قانونی پیدا نمود و مراجع تقلید نیز قبل از دولت و مجلس مجوز لازم را تنفیذ نموده بودند.

آتی کالا

قرارداد آتی توافقنامه ای است مبتنی بر خرید یا فروش دارایی مشخص در زمان معین در آینده، با قیمت مشخص. در این قرارداد خریدار متعهد می گردد کالای مورد نظر را در تاریخ تعیین شده تحویل گرفته و مبلغ مشخصی را بابت هر واحد از آن پرداخت نماید و فروشنده نیز متعهد میگردد درتاریخ موردنظر درازای دریافت وجه مشخصی کالای مورد نظر را تحویل نماید. برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان تاریخچه بورس کالا وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت، بخشی از وجه تضمین هریک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند. هم اکنون زعفران رشته ای بریده ممتاز ،زعفران رشته ای درجه یک ، زیره سبز و پسته داراییهای پایه پذیرفته شده به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی بورس کالا می باشد.

از مزایای قراردادهای آتی امکان پوشش ریسک (hedging) با هزینه کم، امکان سود آوری در بازار نزولی ( short sell)، امکان ورود در بازارهای بزرگتر با سرمایه کم (leverage)، آربیتراژ می باشد.

نرخ تسویه درپایان روز معاملاتی کشف میگردد و با توجه به آن به روزرسانی حسابها صورت میپذیرد و سود و زیان کلیه قراردادهای باز توسط اتاق پایاپای بورس محاسبه و در حساب مشتریان اعمال می گردد. قیمت تسویه روزانه هم اکنون بر اساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به پایان آخرین جلسه معاملاتی و قیمت تسویه لحظه ای براساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به هر لحظه محاسبه خواهد شد.

در صورتیکه پس از کشف نرخ تسویه و اعمال آن در صورتحساب مشتریان، موجودی حساب از حداقل سپرده تعیین شده توسط بورس کمتر گردد اخطار افزایش وجه تضمین برای مشتریان ارسال می گردد. مشتریان فرصت دارند تا یک ساعت پس از شروع معاملات روز بعد نسبت به افزایش موجودی خود اقدام نمایند.در صورت عدم واریز وجه در زمان اعلام کارگزار از سوی مشتری، کارگزار موظف است با اخذ موقعیت معکوس نسبت به بستن معامله باز مشتری اقدام نماید.

بیشتر قراردادهای آتی، منجر به تحویل فیزیکی کالا نمیشود علتش آن است که اکثر سرمایه گذاران قبل از فرا رسیدن زمان تحویل کالا، اقدام به بستن قرارداد یا Offsetting می نمایند. تبدیل تعهد از طریق اتخاذ یک ”موقعیت تعهدی“ جدید معکوس در مقابل ”موقعیت تعهدی باز“ مشتری صورت می پذیرد.

تمامی افراد حقیقی و حقوقی میتوانند با مراجعه به شعب کارگزاری سهم آشنا با همراه داشتن اصل مدارک هویتی و تکمیل فرم ها اقدام به اخذ کد معاملاتی قرارداد آتی نمایند. و همچنین در صورت داشتن شرایط لازم بعد از اخذ مجوز دسترسی به سامانه برخط معاملات قراردادهای آتی، کد کاربری و کلمه عبور برای استفاده از خدمات آنلاین برای مشتریان محترم صادر میگردد .

گواهی سپرده کالایی

گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری است که نشان دهنده مالکیت دارنده ی آن بر مقدار معینی کالاست و پشتوانه آن قبض انبار استانداری است که توسط انبارهای موردتایید بورس صادر می گردد. بر اساس گزارش های منتشر شده توسط نهادهای بین المللی قبوض انبار از ابزارهای متداول تامین مالی در کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه به حساب می آیند. از کاربردهای مهم قبوض انبار در تامین مالی، برای تمامی بخش های اقتصادی، ابزار تحویل در قراردهای آتی می تاریخچه بورس کالا باشد.

تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که کد معاملات اوراق بهادار دارند، می‌توانند اقدام به معامله گواهی سپرده کالایی هر کالایی نمایند. برای تحویل گرفتن کالا از انبار (در صورت داشتن گواهی سپرده در کد بورسی) باید مدارک لازم شامل معرفی نامه برای انبار از کارگزاری دریافت شود و با ارائه مدارک به انبار و واریز هزینه های انباردار کالا به خریدار تحویل داده می شود.

سازمان بورس و اوراق بهادار چیست؟ (بررسی تاریخچه و شرکت های تابعه)

سازمان بورس اوراق بهادار یک مؤسسه غیردولتی، که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل است و درآمد این سازمان از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی که از حق پذیرش شرکت ‌ها در انواع بورس ‌دریافت می‌کند، تأمین می‌شود. سازمان بورس ایران که به اختصار “سبا” نامیده می‌شود، توسط هیئت ‌مدیره که منتخب شورا هستند، اداره می‌شود.

تاریخچه سازمان بورس و اوراق بهادار:

در ابتدا و در سال 1345 سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران به ‌عنوان تنها رکن اجرایی، با شخصیت حقوقی مستقل، مسئولیت اداره بورس ایران را به عهده داشت. این سازمان توسط یک هیئت هفت نفره اداره می‌شد، که توسط مجمع عمومی انتخاب می‌شدند. دبیر کل بورس نیز توسط هیئت ‌مدیره به ‌عنوان بالاترین مقام اجرایی انتخاب می‌شد.

با تصویب قانون جدید در سال 1384، نهاد جدیدی بنام سازمان بورس و اوراق بهادار تشکیل شد و زیر نظر شورای عالی بورس شروع به فعالیت کرد. وظایف این سازمان نظارت بر اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات و سایر وظایف مرتبط به بازار سرمایه می‌باشد.

با تغییرات جدید مقام ناظر بازار اوراق بهادار ایران به دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار تقسیم گردید در پی تغییرات انجام ‌شده بورس اوراق بهادار تهران نیز از یک سازمان عمومی غیرانتفاعی به یک شرکت سهامی عام انتفاعی تبدیل شد و مسئولیت امور اجرایی را بر عهده گرفت. بعد از تصویب قوانین جدید در سال 1384 شورای بورس ایران به عنوان بالاترین رکن در بازار اوراق بهادار لقب گرفت. اعضای این شورا تشکیل ‌شده است از:

• وزیر امور اقتصادی و دارایی به عنوان ریاست شورا
• وزیر بازرگانی
• رئیس‌کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
• روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
• رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان
• دادستان کل کشور یا معاون وی
• یک نماینده از طرف کانون‌ها
• چهار نفر خبره مالی

کانون ها و شرکت های تابعه سازمان بورس و اوراق بهادار:

این سازمان شامل چندین نهاد و شرکت تابعه می‌باشد. در زیر اسامی و کارکرد هرکدام را به‌اختصار توضیح خواهیم داد.

شرکت بورس اوراق بهادار تهران:

مأموریت این نهاد ایجاد بازاری منصفانه، کارا و شفاف با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان به منظور ایجاد ارزش ‌افزوده برای ذینفعان در بازار سرمایه کشور می‌باشد.

شرکت فرابورس ایران:

شرکت فرابورس ایران نیز تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار بازاری در قالب شبکه ارتباط الکترونیک یا غیر الکترونیک برای معاملات اوراق بهادار بر پایه مذاکره، معرفی شده است. طبق ماده ۴ قانون بازار اوراق بهادار صدور، تعلیق و لغو فعالیت‌های بازارهای خارج از بورس بر عهده شورای عالی بورس نهاده شده و در ماده ۲۸ این قانون نیز تأسیس بازارهای خارج از بورس همانند تأسیس بورس‌ها و نهادهای مالی منوط به ثبت نزد این سازمان است و فعالیت آن‌ها تحت نظارت سازمان انجام می‌شود.

بورس کالای ایران:

شرکت بورس کالای ایران مرجع اصلی کشف قیمت و ارائه دهنده خدمات متنوع مبتنی بر کالا و اوراق بهادار کالایی در راستای پاسخ به نیازهای صاحبان صنایع، تجار و فعالان بازار سرمایه از طریق بستری رقابتی، منصفانه، شفاف و امن بوده و بدین منظور با بهره‌گیری از سرمایه‌های انسانی سرآمد و فناوری‌های نوین، همواره ضمن تمرکز بر بازارهای داخلی به دنبال شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های بین‌المللی خواهد بود. بورس کالای ایران تشکیل ‌شده از بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار مشتقه (آتی و اختیار معامله)، بازار مالی (اوراق سلف استاندارد – گواهی سپرده کالایی – صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی) می‌باشد.

شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه:

شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، جهت انجام امور پس از معاملات بازارهای بورس یا خارج از بورس تشکیل شده است. وظایف پس از معاملات بازارهای مالی شامل، سپرده گذاری و ثبت، نگهداری و انتقال اوراق بهادار، و پایاپای و تسویه معاملات انجام شده در بازارهای مالی می‌باشد.

شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس:

این شرکت غیردولتی وابسته به سازمان بورس و اوراق بهادار ، در سال 1383 تأسیس شد و مهم‌ترین هدف شرکت اطلاع ‌رسانی و خدمات بورس، “گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مالی” است.

شرکت مدیریت فناوری بورس تهران:

این شرکت به عنوان یکی از شرکت‌های این سازمان برای ارائه خدمات معاملات رایانه‌ای ابزار مالی به بازار سرمایه فعالیت می‌کند. این شرکت با هدف بهبود کیفیت خدمات و افزایش رضایت مشتریان بازار سرمایه و بهبود پیوسته فعالیت‌ها و فرایندهای خود، برنامه کاری خود را طرح ریزی و اجرا می‌کند.

شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه:

شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه به عنوان یکی از ارکان انتشار اوراق بهادار اسلامی (صکوک)، وظیفه تاسیس و راهبری نهادهای واسط را در بازار سرمایه‌ی ایران عهده‌دار می‌باشد. در واقع این شرکت نقش امین را دارد که جهت حفظ منافع دارندگان اوراق بهادار اسلامی و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی و عملکرد اجرایی به صورت مستمر رسیدگی و اظهارنظر می‌نماید. از دیگر وظایف این شرکت انجام کلیه امور اداری، مالی مدیریتی، حقوقی و قانونی نهاد واسط و همچنین نگهداری حساب‌ها و دفاتر مالی نهاد واسط و رد آن پس از اتمام مدت قرارداد است.

کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار:

ماهیت تشکیل این کانون که زیر نظر مستقیم سازمان بورس فعالیت می‌کند، بر مبنای نظارت به فعالیت کارگزاری ، کارگزار / معامله‌گری و بازار گردانی به هر شکل و تحت هر عنوان می‌باشد. همچنین شروع فعالیت این کارگزاری‌ها و شرکت‌ها منوط به عضویت در این کانون و رعایت مقررات این قانون و آیین نامه‌های و دستورالعمل‌های اجرایی آن است. بنابراین انجام فعالیت کارگزاری، کارگزار/معامله‌گری و بازار گردانی در کلیه بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس بدون عضویت در کانون کارگزاران غیرقانونی قلمداد می‌گردد.

کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران:

این کانون در واقع یک نهاد غیرانتفاعی و غیردولتی است که بر مبنای «دستورالعمل تشکیل و ثبت کانون‌های فعال در بازار اوراق بهادار» تشکیل گردیده است. کانون نهادهای سرمایه ‌گذاری دارای استقلال مالی است و شخصیت حقوقی مستقلی می‌باشد و منابع مالی آن از طریق حق عضویت اولیه، حق عضویت سالانه، سپرده‌های اعضا، کمک‌های بلاعوض، درآمد دوره‌های آموزشی و فعالیت‌های پژوهشی، درآمدهای سپرده بانکی، اوراق مشارکت و گواهی سپرده و… تأمین می‌شود.

مرکز مالی ایران:

این مرکز آموزشی که فعالیت خود را از سال 1384 همراه با تصویب قانون تغییرات کلی بازار سرمایه شروع کرد، یکی دیگر از زیرمجموعه‌های سازمان بورس و اوراق بهادار می‌باشد. عمده فعالیت‌های این شرکت ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی، مالی و مشاوره در بازار پول و سرمایه است.

تاریخچه و ضرورت‌های راه‌اندازی بورس کالا

می متالز - مصطفی موذن‌زاده مشاور معاون اول‌ رئیس‌جمهور: زمانی‌که نماینده مردم در دوره سوم مجلس شورای اسلامی بودم، مدام با گلایه تولیدکنندگان از اختلاف قیمتی موجود در بازار مواجه می‌شدم. اینکه تولیدکنندگان بزرگ هر روز محصولی را که درب کارخانه کیلویی ۱۰۰ تومان می‌فروختند حداقل دو برابر قیمت در بازار مشاهده می‌کردند و چاره‌ای نیز برای بهبود این اوضاع نمی‌یافتند.

به گزارش می متالز، در اواسط دهه ۷۰ که مدیرعامل شرکت ملی فولاد ایران و بعد از آن، مدیرعامل شرکت ملی مس شدم به وضوح درد آن روز تولیدکنندگان را لمس کردم. صف‌های طولانی، التهاب و تهدید از ویژگی‌های بارز آن زمان برای دریافت یک برگ حواله خرید کالا بود که هر روز عده‌ای سفارش شده برای دریافت حواله به شرکت می‌آمدند. خاطرم هست وقتی در شرکت ملی فولاد بودم، در یک برهه ۳۶۰ هزار تن تقاضای خارج از نوبت داشتیم؛ این به معنای فساد بزرگ در آن روزها بود.

اما در آن زمان قیمت‌ها چگونه تعیین می‌شد؟ آن زمان سازمان حمایت ابتدای هر سال ترازنامه سال قبل تولیدکنندگان را دریافت و قیمت تمام شده برای تولید محصولات را بررسی می‌کرد؛ این سازمان به قیمت استخراج شده که با کلی انحراف و بدون درنظر گرفتن هزار و یک فاکتور دیگر بود، ۱۵ درصد اضافه می‌کرد و این قیمت جدید یک‌سال در بازار فلزات پابرجا بود. در واقع سازمان حمایت بدون در نظر گرفتن تورم و تفاوت هزینه تولید محصولات در کارخانه‌های مختلف و. به یک قیمت واحد می‌رسید و کارخانه‌ها فارغ از اینکه سود می‌کنند یا ضرر، تاریخچه بورس کالا باید محصولاتشان را با آن قیمت می‌فروختند. این روند غیر‌منطقی و حاکم بر بازار فولاد، آلومینیوم و مس به همراه فشار عجیبی که روی مدیران این شرکت‌ها بود، باعث شد تا فکر فروش محصولات با قیمت‌های واقعی آن هم به‌صورت شفاف به یک ضرورت در میان شرکت‌های تولیدی مبدل شود.

سال ۷۹ وقتی در ملی مس بودم، شرکت با برخی از بورس‌های کالایی دنیا در ارتباط بود و همواره ایده راه‌اندازی بورس کالا در ایران نیز در ذهنم وجود داشت که طی چند سفر به لندن و بازدید از بورس فلزات لندن، این ایده را با مهندس جهانگیری، وزیر معادن و فلزات وقت در میان گذاشتم که با استقبال روبه‌رو شد. با توجه به اینکه با مهندس جهانگیری در مجلس سوم حضور داشتیم، موضوع راه‌اندازی بورس فلزات در کمیسیون صنایع و معادن مجلس مطرح شد که همه اعضا نیز با توجه به گلایه‌های هر روز تولیدکنندگان با این اتفاق موافقت کردند. به این ترتیب در قانون بودجه سال ۸۰ تبصره‌ای تاریخچه بورس کالا گنجانده شد که به وزارت معادن و فلزات اجازه داد، بورس فلزات راه‌اندازی کند. پس از آن نیز جلسات با بورس اوراق بهادار آغاز شد که کارشناسان بورس هر هفته با مطالعاتی از بورس شیکاگو به نشستی مشترک می‌آمدند. همه اتفاقات به سرعت پیش رفت و برای اجرای کار هماهنگی با دستگاه‌های نظارتی آغاز شد؛ طرف اصلی وزارت بازرگانی وقت به‌عنوان توزیع‌کننده کالاها بود که با این وزارتخانه جلسات مستمر و مثبت برگزار شد. همچنین نشست‌هایی با سازمان بازرسی کل کشور، قوه قضائیه و وزارت اطلاعات به منظور توضیح جوانب کار و دلایل راه‌اندازی بورس تشکیل شد و در نهایت با پشتوانه‌ای ملی و همراهی مهندس جهانگیری، همه بر لزوم حذف رانت و راه‌اندازی بورس فلزات تاکید کردند.

شهریور ماه سال ۸۲ با فراهم شدن امکانات تقریبا ابتدایی، بورس فلزات تهران با ورود ۵ فلز فولاد، مس، آلومینیوم، سرب و روی که از بورس فلزات لندن الهام گرفته شده بود تاسیس شد (هم‌اکنون لوگوی بورس کالا نیز به دلیل وجود همان ۵ فلز دارای ۵ ستاره است). به هر حال معاملات هر روز بیشتر می‌شد و دیگر خبری از حواله و تثبیت قیمت‌ها نبود. البته طبق انتظارها در ابتدای کار با مخالفت‌های شدید فعالان بازار مواجه شدیم چراکه آنها سال‌ها به یک نوع روند معاملات عادت کرده بودند و اینکه هر روز قیمت تاریخچه بورس کالا فلزات تغییر کند برای آنها باورکردنی نبود. اما رفته رفته با ورود برخی فعالان بازار فولاد به معاملات و مشخص شدن فواید بورس فلزات برای تولیدکنندگان و حذف یکباره واسطه ها، مخالفت‌ها نیز فروکش کرد. به یاد دارم پس از راه‌اندازی بورس فلزات که در ایمیدرو بودم، شنبه‌ها با مدیرعامل شرکت‌ها و چهارشنبه‌ها با مدیران فروش شرکت‌ها جلسه داشتیم که با ارائه گزارش‌ها از بورس، میزان خرید و فروش محصولات در بورس را بررسی می‌کردیم. همچنین مهندس صادقی که به‌عنوان نخستین دبیرکل بورس فلزات تهران انتخاب شده بودند، از مدیران کاربلد حوزه فلزات کشور بود و برای توسعه بورس، نحوه دادوستدها و تالار معاملات اقدامات ارزنده‌ای انجام دادند. امروز ۱۵ سال از تاسیس بورس فلزات و ۱۱ سال از راه‌اندازی بورس کالا می‌گذرد و این بورس توانسته خدمات زیادی به اقتصاد کشور کند.

براساس آخرین آمارها، ارزش کل معاملات این بازار حدود ۵/ ۶ درصد GDP کل کشور را تشکیل می‌دهد به‌طوری‌که ارزش این بورس با عبور از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان نیمی از ارزش معاملات بازار سرمایه را در اختیار دارد. شمار تولیدکننده و محصولات نیز بیشتر شده و به واسطه زحماتی که در طول این سال‌ها کشیده شده، شفافیت بر معاملات کالاهای مهم کشور سایه انداخته است. همچنین به جرات می‌توان گفت که پس از راه‌اندازی بورس کالا در کشور بود که میزان سودآوری شرکت‌ها، توسعه پروژه‌های تولیدی و همچنین حمایت از صنایع پایین دست به‌عنوان مصرف‌کنندگان مواد اولیه در مسیر بهبود قرار گرفت و بخش قابل توجهی از توسعه صنایع نیز به تولد این بورس در اقتصاد مرتبط است. در این بین امسال در پی نوسانات نرخ ارز بار دیگر با چهره اقتصاد تثبیتی و فشار بر قیمت‌ها روبه‌رو شدیم. ایرادی که متاسفانه همه دولت‌ها در ایران آن را تجربه کرده‌اند، استفاده از شیوه‌های کنترل قیمتی برای حمایت از مصرف‌کنندگان است که این مسیر هیچ‌گاه جواب نداده و تنها زمینه سوءاستفاده را برای عده‌ای فراهم می‌کند. بررسی عملکرد بورس کالا در این سال‌ها نیز بیانگر آن است که هر زمان دخالت در روند معاملات این بورس کمتر بوده، کارآیی و مزایای این بورس برای صنایع به مراتب بیشتر از زمانی است که دولت به شیوه‌های مختلف سعی در دخالت در روند قیمت‌گذاری یا موارد دیگر کرده است. به هر حال یک بار برای همیشه باید قواعد بازار آزاد و ارتباط اقتصاد ما با دنیا را قبول کنیم. باید باور کنیم که قیمت فلزات و سایر کالاها که به خصوص در آنها صادرات داریم، تابع بازارهای جهانی است و جلوگیری از تطبیق قیمت‌های داخلی و جهانی حاصلی جز رانت برای یک عده ندارد. ۱۵ سال پیش با همین تفکر و باور، فضایی به نام بورس فلزات و بعدها بورس کالا با عزمی جدی شکل گرفت اما در سال ۱۳۹۷ بازهم با پدیده قیمت‌های اجباری روبه رو شدیم که امیدوارم دیگر شاهد اقتصاد دستوری به همراه جوسازی‌ها و فشارهای غیراقتصادی نباشیم. در پایان و پس از بررسی علل راه‌اندازی بورس کالا و مرور مزایای آن برای صنایع، یک پرسش ساده با پاسخی سخت به وجود می‌آید؛ اگر امروز بورس کالایی برای عرضه محصولات وجود نداشت، اوضاع بازارها چگونه بود؟

بورس چیست ؟ تاریخچه، مفهوم و تعریف آن

اولین تصویری که با شنیدن کلمه بورس به ذهن خطور می‌کند، سالنی پر از آدم‌های مختلف است که در عین حالی که با تلفن حرف می‌زنند، داد می‌زنند، دستشان را در هوا تکان می‌دهند و اعداد
مختلفی را نشان می‌دهند. در مقابلِ این تصویر غیر شفاف، این روزها بسیار شنیده می‌شود که یکی از راه‌های استفاده از اندوخته‌های شخصی، برای کسب درآمد بیشتر، سرمایه‌گذاری است. این دو دلیل یعنی ناآشنایی عامه مردم و اهمیت روز افزون این قضیه ما را بر آن داشت تا در یک سلسله یادداشت‌ها به این معرفی بیشتر این مفهوم بپردازیم.

این کلمه در حالی زیاد شنیده می‌شود، اما کمتر به صورت دقبق به آن پرداخته شده است. در این راستا در این یادداشت سعی می کنیم به صورت دقیقتری به این مفهوم و انواع آن بپردازیم.

در قرن پانزدهم تاریخچه بورس کالا میلادی , بازرگانان و صرافان بلژیکی در شهر «بورژ» در مقابل خانه مردی به نام «فن در بورزه»(واندر بورس) جمع می شدند و به داد و ستد می پرداختند. بدین ترتیب نام فعالیتی که بعدها یعنی در سال ۱۴۶۰ بازار متشکلی را شامل گشت از اسم آن مرد بلژیکی گرفته شد.

تاریخچه بورس چیست؟

اولین بورس اوراق بهادار در دنیا در شهر آمستردام و توسط اولین شرکت چند ملیتی به نام «کمپانی هند شرقی هلند» پدیدار شد. به همین نحو، اولین شرکتی بود که سهام منتشر کرد. این شرکت از سلسله عواملی برای نیل به موفقیت برخوردار بود: ۵۰ هزار نفر کارمند غیر نظامی با ارتش خصوصی مشتمل بر ۴۰ ناوجنگی، ۳۰ نفر ملوان و ۱۰ هزار خدمه و البته گردش فزاینده سود. این شرکت با وجود بازاری برای سهام و اوراق قرضه خود، احتمالاً قویترین اقتصاد در تاریخ جهان را داشته است. کلید موفقیت این شرکت درحقیقت حضور «عموم» در مالکیت آن بوده است.

در ایران فکر اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار ، به سال ۱۳۱۵ برمی‌گردد. در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به‌منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی به ایران آمدند؛ اما مطالعات آن دو، با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف شد. در سال ۱۳۳۳، مأموریت تشکیل آن به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی محول شد. این گروه، پس از ۱۲ سال تحقیق و بررسی، در سال ۱۳۴۵ قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه کردند. لایحه تشکیل آن در اردیبهشت ۱۳۴۵ در مجلس شورای ملی تصویب شد. در پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، بورس تهران، با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس آغاز به کار نمود. (۱)

برای آشنای بیشتر و دقیقتر با مفهوم بورس از ویدیوهای آموزشی رایگان ما استفاده کنید.

تعریف بورس چیست؟

لغت نامه آنلاین مریام-وبستر (merriam-webster) آن را به عنوان مکانی که در آن عمل داد و ستد رخ می دهد تعریف می کند. در این مکانها یا بازارها به طور کلی دو نوع دارایی، دارایی‌های واقعی و دارایی‌های مالی، مورد معامله قرار می‌گیرند. دارایی‌های واقعی همان دارایی‌های فیزیکی هستند مثل زمین، ساختمان و انواع کالا مانند ماشین، لوازم خانگی و غیره اما دارایی‌های مالی دارایی‌های کاغذی و بهتر بگوییم اسنادی هستند، مثل سهام و اوراق مشارکت. از این رو، انواع بورس‌ها را می‌توان به سه دسته‌ی کلی کالا، ارز و اوراق بهادار طبقه‌بندی کرد.
بورس کالا: بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می‌گیرد و به طور منظم و دائم فعال است . در این بازارها معمولاً مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد نام‌گذاری می‌کنند. مثلاً بورس نفت و بورس گندم.
بورس ارز: همان طور که از نام آن مشخص است، کار خرید و فروش پول‌های خارجی انجام می‌گیرد. این بورس در کشور ما فعال نیست اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشم‌گیری دارد.
بورس اوراق بهادار: بازاری که دارایی‌های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و غیره مورد معامله قرار می‌گیرد. در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به طور رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می‌شود "بورس اوراق بهادار " می‌گویند.
در یادداشت های بعدی به بررسی مفاهیم و بخش های جزئی خواهیم پرداخت.

حضور افراد عادی

برای معامله در این بازار، هرشخصی حقیقی یا حقوقی نیاز به یک کارگزار رسمی و کد معاملاتی دارد. کارگزار در واقع واسط بین معامله‌گر و بازار بورس می‌باشد. طبق آمار شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه(سمات) تعداد افرادی که در ایران کدسهامداری (کدمعاملاتی) دریافت کرده‌اند از ۸ میلیون نفر فراتر رفته است. افراد عادی جامعه نیز می‌توانند با دریافت کدمعاملاتی از کارگزاری‌های رسمی، خرید و فروش سهام و اوراق‌بهادار را در بورس انجام دهند. امکان معاملات آنلاین سهام، پیگیری قیمت‌ها و سایر اطلاعات موردنیاز تحلیل سهام از طریق اینترنت، باعث شده است رغبت بیشتری برای حضور در این بازار در جامعه ایجاد شود.

فرابورس چیست و چه فرقی با بورس دارد؟

در اصطلاح داد و ستد خارج از بورس که به طور مستقیم بین دو طرف بدون هیچ گونه نظارتی از جانب بورس انجام می گیرد. فرابورس در مقابل داد و ستد بورسی که در بازارهای سازمان یافته رخ می دهد قرار دارد. بورس اوراق بهادار تاریخچه بورس کالا مزایایی همچون تسهیل نقدشوندگی، کاهش ریسک اعتباری در مورد نکول (ریسک طرف معامله) یکی از طرفین معامله، شفافیت و در دسترس بودن قیمت جاری بازار را دارد.

در معاملات بازار فرابورس قیمت لزوما منتشر نمی شود و به دلیل اینکه قراردادها دو جانبه هستند هر طرف می تواند نگران ریسک اعتباری طرف دیگر باشد.