انواع نظام های ارزی

اکونومیا

آموزش اقتصادسنجی، اقتصاد بین الملل، اقتصاد پولی، اقتصاد مالی، روش تحقیق و .

تعریف نرخ ارز و انواع رژیم‌های ارزی

به طورکلی ارز عبارت است از پول های خارجی که دریک کشور وجود دارد و به عبارت دیگر تمام تعهدات به پول خارجی و تعهدات قابل دریافت از خارج، چه وجوه نگهداری شده در بانک های خارجی و چه اوراق بهادار یا چک ها به پول خارجی و قابل پرداخت در انواع نظام های ارزی خارج، ارز نامیده می شود.

همچنین برابری ارز خارجی به پول داخلی "نرخ ارز" نامیده می شود. اگر واحد پول ملی را معیار قرار داده و ارزهای خارجی را در مقابل آن بسنجیم نرخ بندی مستقیم گفته می شود. اگر برعکس ارز خارجی را مبنا قرار داده و پول ملی را بر اساس آن اندازه گیری کنیم سیستم نرخ بندی را غیرمستقیم می نامیم. سیستم نرخ بندی ایران از نوع غیرمستقیم می باشد. (شجری و نصراللهی، 1385، ص28)

1000 ریال = 1 دلار

سه نوع رژیم ارزی در دنیا وجود دارد که عبارتند از: نرخ های شناورآزاد، نرخ های ثابت و نرخ های تثبیت شده. درنرخ شناور متصدیان پولی سیاست پولی را اتخاذ می نمایند اما درمورد نرخ ارز، سیاست ارزی اعمال نمی شود و نرخ ارز به طور خودکار تعیین می گردد. درنتیجه پایه پولی توسط متصدیان پولی داخلی تعیین می شود. دررژیم ثابت نرخ ارز، متصدیان پولی نرخ ارز را تعیین می کنند (نه سیاست پولی را) وسیاست پولی بطور خودکار تعیین می شود. درنتیجه تحت یک رژیم نرخ ثابت ارز، پایه پولی توسط ترازپرداخت ها تعیین می گردد. در هردو نرخ ارز تحت مکانیسم بازار آزاد، تضادی میان سیاست های ارزی و پولی وجود ندارد و بحران تراز پرداخت ها به وقوع نمی پیوندد. تحت نرخهای ثابت و شناور نیروهای بازار جریان های مالی را به طور خودکار توازن می بخشند و لذا بحران ترازپرداخت ها را دفع می کنند. (خیابانی، 1382، ص1-3)

رژیم های نرخ تثبیت شده، در پرداخت های بین المللی از مکانیسم بازار آزاد پیروی نمی کنند. این نظام، مستلزم یک تصدی پولی به منظور اعمال مدیریت هم برای سیاست های پولی و هم مالی می باشد. برخلاف رژیم های ثابت وشناور، رژیم تثبیت شده همواره منجر به تضاد و برخورد میان نرخ ارز و سیاست های پولی می گردد. برای مثال زمانی که تحت نظام تثبیت شده، جریان های ورودی سرمایه زیاد می گردد، معمولا متصدیان پولی از طریق کاهش مولفه داخلی پایه پولی درصدد استرلیزه کردن افزایش پدید آمده در مولفه خارجی پایه پولی برمی آیند و زمانی که جریان های خروجی سرمایه زیاد می گردد، معمولا متصدیان پولی از طریق افزایش مولفه داخلی پایه پولی، درصدد انواع نظام های ارزی انواع نظام های ارزی خنثی کردن کاهش پدید آمده در مولفه خارجی پایه پولی، بر می آیند. بحران ترازپرداخت ها زمانی حادث می شود که متصدیان پولی شروع به خنثی سازی بیشتر و بیشتر کاهش پدید آمده در مولفه خارجی پایه پولی از طریق خلق داخلی پایه پولی، می نمایند. زمانی که تضاد میان نرخ ارز و سیاستهای پولی آشکارمی شود، منجر به کاهش ارزش پول می گردد. (خیابانی،1382، صص1-3)

اغلب ترتیبات پرداختهای بین المللی کشورها، بین این دو قطب قرار دارد. در این ارتباط دو جنبه قابل بررسی است. برخی کشورها تبدیل پذیری آزاد را برای معاملات حساب جاری مجاز شمرده اند و بر معاملات حساب سرمایه محدودیتی قایل نشده اند. همین طور نیز برخی کشورها یک ارزش برابری برای نرخ ارز خود به طور ثابت در نظر می گیرند ولی گهگاه به منظور پاسخ به فشارها، آن را تغییر می دهند. ولی در حدود بالا و پایین دخالت می نمایند که به شناور مدیریت شده موسوم است. (خیابانی،1382، صص1-3)

نرخ ارز شناور چه ارتباطی با فارکس دارد؟

تاریخچه بازار فارکس از سه سیستم پولی عبور عبور می کند:

• سیستم استاندارد طلا
• سیستم برتون وودز
• توافق نامه اسمیتسونیان
• سیستم نرخ ارز شناور

ظهور نرخ ارز شناور

در ژوئیه 1944 یا 1323 خورشیدی متفقین که شامل نمایندگان 44 کشور بودن با برگزاری کنفرانس در برتون وودز به یک استاندارد مالی جدید را آغاز کردند، این کنفرانس صندوق بین المللی پول و بانک جهانی را تأسیس کرد و در آن دستورالعمل هایی برای سیستم نرخ ارز ثابت تعیین شد. این سیستم قیمت طلا را 35 دلار در هر اونس تعیین کرد.

در حالی که کشورهای شرکت کننده، ارز خود را به دلار گره می زدند. دلار آمریکا تبدیل به ارز ذخیره ای برای اکثر کشورهای دنیا شد. بنابراین اکثر کشور ها دارای نرخ ارز ثابت با اتصال به دلار کار می کردند.
این سیستم مدت زیادی پایدار نماند اولین شکاف بزرگ در این سیستم در سال 1967 ظاهر شد و به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی امریکا، رئیس جمهور ریچارد نیکسون استاندارد طلا را در سال 1971 حذف کرد. حتی توافقنامه اسمیتسونیان نیز کمکی نکرد و در اواخر سال 1973 و یا به عبارتی 1352 خورشیدی، سیستم برتون وودز سقوط کرد و ارزهای شرکت کننده مجاز به تغییر سیستم شناور شدند.

نرخ ارز شناور چیست؟

نرخ ارز شناور ( Floating Exchange Rate ) سیستمی است که قیمت ارز یک کشور توسط بازار فارکس براساس عرضه و تقاضا نسبت به ارزهای دیگر تعیین می شود. این در تضاد با نرخ ارز ثابت است که در آن دولت به طور کامل یا عمدتا نرخ را تعیین می کند.

درک نرخ ارز شناور

نرخ ارز شناور به این معنی است که بازار (عرضه و تقاضا) قیمت ها را تعیین می کند. البته شناور بودن نرخ ارز به این معنی نیست که کشورها برای مداخله و دستکاری قیمت ارز خود تلاش نمی کنند، زیرا دولت ها و بانک های مرکزی به طور منظم سعی می کنند قیمت ارز خود را برای تجارت بین الملل مطلوب نگه دارند.

نرخ های ارز شناور پس از عدم موفقیت در استاندارد طلا و توافق برتون وودز محبوبیت بیشتری پیدا کردند زیرا در سیستم نرخ ارز شناور یک ارز نسبت به سایر ارزهای دیگر آزادنه نوسان می کند.

نرخ ارز شناور چگونه کار می کند؟

اگر یک ارز از سیستم شناور تبعیت کند، انگاه گمانه زنی ها، شایعات، بلایا و عرضه و تقاضای روزمره در نتیجه ارزش آن تاثیر می گذارد.

نرخ شناور به این معنی نیست که بانک مرکزی مداخله ای در نرخ ارز انجام نمی دهد بلکه با توجه به شرایط و نوسانات شدید کوتاه مدت، بانک مرکزی همانند یک بازیگر در بازار ارز نقش بازی کرده و شروع به خرید و فروش ارز می کند. به همین دلیل است که اکثر بانک های مرکزی با اینکه دارای نرخ شناور هستند در صورت تغییر شدید در ارزش پول درست به خرید و فروش در بازار ارز می زنند.

تفاوت نرخ ارز شناور با نرخ ارز ثابت چیست؟

نرخ ارز به طور کلی به دو روش تعیین می شود: ثابت یا شناور، همانطور که توضیح داده شد نرخ شناور توسط بازار آزاد از طریق عرضه و تقاضا تعیین می شود، بنابراین اگر تقاضا برای ارز زیاد باشد، ارزش آن افزایش می یابد. اگر تقاضا کم باشد، قیمت ارز پایین می آید.

نرخ ثابت یا تضمینی توسط دولت از طریق بانک مرکزی تعیین می شود، این نرخ در برابر واحد پولی دیگر جهان که از اهمیت بالایی برخودار است تنظیم می شود (مانند دلار آمریکا ، یورو یا ین ژاپن)

دولت برای حفظ ارزش ارز و ثبات در اقتصاد، پول ملی را در مقابل ارزی که به آن متصل است خرید و فروش می کند، از جمله کشورهایی که ارزشان به پول دیگر ارزها متصل است می توان به عربستان سعودی و چین اشاره کرد که به دلار آمریکا متصل هستند.

چرا دولت در ارزش ارز مداخله می کند

زمانی که ارزش یک ارز خیلی بالا یا خیلی کم باشد بر اقتصاد کشور تاثیر منفی می گذارد و باعث می شود تجارت و توانایی پرداخت بدهی برای دولت سخت شود بنابراین دولت ها به واسطه بانک مرکزی در بازار حضوری فعال دارند تا بتواند ارزش ارز را برای مدتی در حالتی مطلوب و مناسب نگه دارند.

سیستم شناور منعکس کننده قدرت اقتصادی نسبی و اختلاف نرخ بهره بین کشورها است.

تلاش ناموفق برای مداخله در ارز

متوجه شدیم در سیستم های پولی با نرخ ارز شناور بانک های مرکزی ارز محلی خود را برای تنظیم بازار، خرید و فروش می کنند. این می تواند با هدف ایجاد ثبات در بازار یا دستیابی به یک تغییر عمده در نرخ ارز باشد، گروههایی از بانکهای مرکزی، مانند بانکهای کشورهای (G-7) که شامل کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، انگلستان و ایالات متحده، اغلب برای مداخلات در بازار ارز با یکدیگر همکاری می کنند تا تأثیرات خود را افزایش دهند.

البته مداخلات بانک های مرکزی همیشه موفقیت آمیز نیست و گاهی ممکن است با شکست روبرو شود.

یک مثال برجسته از مداخله ناموفق در سال 1992 اتفاق افتاد زمانی که جورج سوروس، سرمایه دار مشهور حمله به پوند انگلیس را به عهده گرفت.

پوند در اکتبر 1990 وارد سازوکار نرخ ارز اروپا (ERM) شد، که برای محدود کردن نوسانات ارزی به یورو طراحی شده بود. سوروس معتقد بود که پوند با نرخ بیش از حد بالا وارد شده است، و با حمله هماهنگی به پوند، بانک انگلیس مجبور شد ارزش پول را کاهش و از (ERM) خارج شود. این مداخله ناموفق 3.3 میلیارد پوند هزینه برای خزانه داری انگلیس هزینه بهمراه داشت. از طرف دیگر، سوروس بیش از 1 میلیارد دلار درآمد کسب کرد.

بانک های مرکزی همچنین می توانند با افزایش یا کاهش نرخ بهره به طور غیر مستقیم در بازارهای ارز مداخله کنند تا بر جریان وجوه سرمایه گذاران به کشور تأثیر بگذارد. از آنجا که تلاش برای کنترل قیمت ها در محدوده های تنگاتنگ در طول تاریخ شکست خورده است ، بسیاری از کشورها تصمیم می گیرند ارز خود را شناور کنند و سپس اگر بیش از حد نوسان داشت، از ابزارهای اقتصادی برای ثبت آن کمک بگیرند.

شناور کثیف چیست

شناور کثیف Dirty Float یک نرخ ارز شناور است که در آن بانک مرکزی یک کشور گاهی اوقات برای تغییر جهت یا سرعت تغییر ارزش پول یک کشور مداخله می کند. در بیشتر موارد ، بانک مرکزی در یک سیستم شناور کثیف قبل از اینکه مخل اقتصاد داخلی شود، در برابر شوک اقتصادی خارجی مانند یک بافر عمل می کند. شناور کثیف به عنوان “شناور مدیریت شده” managed float نیز شناخته می شود. این می تواند با یک شناور تمیز Clean Float، جایی که بانک مرکزی دخالت نمی کند، در تضاد باشد.

نکات کلیدی شناور مدیریت شده
شناور کثیف زمانی اتفاق می افتد که قوانین یا قوانین پولی دولت بر قیمت گذاری ارز آن تأثیر بگذارد.
با یک شناور کثیف، نرخ ارز در بازار آزاد مجاز به نوسان است، اما بانک مرکزی می تواند برای نگه داشتن آن در محدوده مشخصی مداخله کند، یا از روند آن در جهت نامطلوب جلوگیری کند.
شناورهای کثیف یا مدیریت شده هنگامی که کشوری Currency Board ایجاد می کند استفاده می شود.
هدف از شناور کثیف پایین نگه داشتن نوسانات ارزی و تقویت ثبات اقتصادی است.

درک نرخ شناور کثیف

بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دنبال محافظت از صنایع داخلی و تجارت خود با استفاده از managed float شناور مدیریت شده در نرخ ارز دخالت می کند.

فراوانی چنین مداخله ای متفاوت است. به عنوان مثال، بانک رزرو هند از نزدیک روپیه را در یک باند ارز بسیار باریک مدیریت می کند در حالی که سازمان پول سنگاپور به دلار محلی اجازه می دهد تا آزادانه در یک باند نامعلوم نوسان کند. به عبارت دیگر هند به روپیه اجازه نوسان خارج از یک محدود قیمتی را نمی دهد اما کشور مثل سنگاپور برای دلار خود کانل قیمتی مشخصی در نظر ندارد و تجازه می دهد آزدانه حرکت کند.

عدم اطمینان بازار

بانک های مرکزی با یک Dirty Float شناور کثیف گاهی اوقات برای عدم ثبات بازار در زمان عدم اطمینان گسترده اقتصادی مداخله می کنند. بانک های مرکزی هر دو کشور ترکیه و اندونزی بارها و بارها در سال های 2014 و 2015 برای مبارزه با ضعف ارزی ناشی از بی ثباتی در بازارهای نوظهور در سراسر جهان مداخله آشکار کردند برخی از بانکهای مرکزی ترجیح می دهند هنگام مداخله در بازارهای ارز ، اعتراف عمومی نداشته باشند. به عنوان مثال ، شایعات گسترده ای در مورد بانک نگارا مالزی برای حمایت از Ringgit مالزی در همان دوره وجود داشت، اما بانک مرکزی این مداخله را تصدیق نکرده است.

حمله سفته بازی

بانک های مرکزی گاهی اوقات برای حمایت از پول ملی که مورد حمله دلالان یا صندوق های سرمایه گذاری قرار می گیرد در بازار ارز مداخله می کنند. به عنوان مثال، یک بانک مرکزی ممکن است دریابد که یک صندوق سرمایه گذاری حدس می زند که ارزش پول ملی به طور قابل ملاحظه کاهش می یابد. بنابراین، صندوق سرمایه گذاری در حال ایجاد موقعیت های فروش است.

بانک مرکزی می تواند حجم بسیاری از ارز خود را خریداری می کند تا میزان کاهش ارزش ناشی از صندوق سرمایه گذاری را محدود کند.
سیستم شناور مدیریت شده نمی تواند شناور واقعی باشد زیرا از نظر تئوری یک سیستم نرخ شناور واقعی اجازه مداخله نمی دهد.
با این حال، مشهورترین نزاع بین دلالان و بانک مرکزی در سپتامبر 1992 اتفاق افتاد، زمانی که جورج سوروس بانک انگلیس را مجبور کرد پوند را از مکانیزم نرخ ارز اروپا ERM خارج کند. از نظر تئوری پوند آزادانه شناور است، اما بانک انگلیس میلیاردها دلار صرف یک تلاش ناموفق برای دفاع از پوند کرد.

نرخ شناور تمیز چیست

شناور تمیز Clean Float ، که به آن نرخ ارز خالص pure exchange rate نیز گفته می شود، زمانی اتفاق می افتد که ارزش ارز یا نرخ ارز صرفاً توسط عرضه و تقاضا در بازار تعیین شود. شناور تمیز نقطه مقابل شناور کثیف است و هنگامی رخ می دهد که قوانین یا قوانین دولت بر قیمت گذاری ارز تأثیر بگذارد.

شناور تمیز چگونه کار می کند

بیشتر ارزهای جهان به عنوان بخشی از سیستم شناور ارز هستند. اما همگی از شناور تمیز یا Clean Float تبعیت نمی کنند.
سیستم نرخ ارز شناور تنها در زمانی می تواند فعال باشد که تمام سیستم اداری یک کشور در جهت منافع آن پیش برود.
در یک کلام زمانی بانک مرکزی می تواند از سیستم شناور تمیز تبعیت کند که منافع اکثر شهروندان بدون توجه به جایگاهشان تامین گردد. و این منافع با سایر ملت ها گره خورده و باعث شکل گیری منافع بلند مدت شود در این شرایط است که بانک مرکزی نیازی به دخالت در نرخ ارز ندارد. ذکر این نکته قابل توجه می باشد که خیلی از کشورها از سیستم شناور استفاده می کنند اما تعداد سیستم های شناور تمیز محدود است.

چین آخرین کشوری بود که از ارز ثابت استفاده می کرد و در سال 2005 آن را برای سیستم ارزی مدیریت شده کنار گذاشت.
شناورهای تمیز یعنی هیچ دخالتی از سوی دولت در مبادله ارز وجود نداشته باشد. شناورهای تمیز نتیجه اقتصاد laissez-faire (زبان فرانسوی) با معنی بازار آزاد است که دولت محدودیت های بسیار کمی را بر خریداران و فروشندگان اعمال می کند.
در حقیقت، حفظ یک شناور تمیز برای مدت طولانی دشوار است، زیرا نیروهای بازار می توانند نوسانات و حرکات ارزی غیرمنتظره ای را به وجود آورند که برای فعالیت اقتصادی یک کشور مضر است. در چنین مواردی ، ممکن است بانک مرکزی وارد مداخله در بازار شود.

محدودیت های سیستم شناور تمیز

یک ارز شناور تمیز می تواند در معرض شوک های خارجی مانند افزایش قیمت نفت قرار گیرد که این امر می تواند حفظ سیستم شناور تمیز را برای کشورها دشوار کند. مبادله ارزی شناور واقعی می تواند میزان نوسان و عدم اطمینان خاصی را تجربه کند. به عنوان مثال، نیروهای خارج از کنترل دولت، مانند درگیری های ژئوپلیتیکی ، بلایای طبیعی ، یا تغییر الگوی آب و هوا که بر محصولات و صادرات تأثیر می گذارد، می توانند بر قیمت ارز تأثیر بگذارند. دولتی تمایل به مداخله برای اعمال کنترل بر سیاست های پولی پیدا می کند.بنابراین وضعیت های گوناگونی وجود دارد که با عث می شوند یک سیستم به طور کامل نتواند شناور تمیز را رعایت کند.

کانادا سیستمی را حفظ می کند که بیشترین شباهت را به یک ارز شناور واقعی دارد. بانک مرکزی کانادا از سال 1998 در قیمت دلار کانادا مداخله نکرده است .2 ایالات متحده همچنین نسبتاً کم در قیمت دلار آمریکا دخالت می کند.

حسابداری تکاب افشار

انواع نظام ارزی و پیامدهای هرکدام برای اقتصاد

در اقتصاد اصولاً دو نوع نظام ارزی تعریف می گردد: 1- نظام نرخ ارز ثابت 2- نظام نرخ ارز شناور. در نظام نرخ ارز ثابت، سیاستگذاران ارزی، نرخ ارز را در یک محدوده یا سطح معینی تثبیت و حفظ می نمایند ولی در نظام نرخ ارز شناور، نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می گردد که هر کدام ازاین دو نوع نظام ارزی، منافع وزیانهایی برای دولتها به همراه دارد. باید توجه داشت که میان ثبات و تثبیت نرخ ارز تفاوت وجود دارد؛ به این معنی که در حالت ثبات، مکانیزم های بازار و تعاملات درونی منجر به ثبات و تعادل در بازار ارز می گردد که می تواند پایدار و مستمر باشد ولی در حالت تثبیت، نرخ ارز بر اثر دخالت ها و الزامات خارجی در یک سطح معینی تثبیت می گردد که پایدار نبوده و احتمال این وجود دارد که از وضعیت با ثبات خود (بصورت تصنعی) خارج گردد. بنابراین ملاحظه می گردد که ثبات نرخ ارز هدفی اولی تر از تثبیت نرخ ارز می باشد. در شرایط تثبیت نرخ ارز، یا نرخ ارز در سطح پایینی تعیین می گردد که در این حالت برای مدیریت بازار به خصوص در شرایط کمبود منابع ارزی، دولت ناچار از محدود کردن تقاضا از طرق مختلف می باشد که این سیاستی بود که در دوران جنگ تحمیلی در ایران نیز بکار گرفته شد. در چنین شرایطی واردات کاهش یافته و صادرات نیز بدلیل پایین بودن نرخ ارز چندان رونقی ندارد و تنها زمینه برای یکسری فعالیت های زیرزمینی در اقتصاد بوجود می آید. در حالت دوم، نرخ ارز در سطحی پایین تر از نرخ ارز تعادلی تعیین می گردد (همانند شرایط فعلی) و دولت با تزریق منابع فراوان ارزی، تلاش می نماید پاسخگوی تقاضای بازار بوده و تغییرات قیمت را کنترل نماید که عنوان نظام شناور مدیریت شده را به آن داده اند ولی در واقع همان نظام نرخ ارز ثابت است. در چنین شرایطی به دلیل ارزان تر بودن نرخ ارز از شرایط تعادلی آن، واردات رونق گرفته و تولید داخلی و صادرات تضعیف می گردد. تنها مزیت این روش ها در لنگری (Anchor) عمل کردن آنها و انواع نظام های ارزی مهار تورم است. یعنی همانند لنگر کشتی که مانع از حرکت و غرق شدن کشتی می شود، سیاست تثبیت نرخ ارز هم از نوسانات شدید قیمتها در اقتصاد جلوگیری می نماید. نتیجه اینکه، بهترین نظام برای تعیین نرخ ارز در هر اقتصادی نظام نرخ ارز شناور یا مبتنی بر بازار است که نرخ ارز بر اساس مکانیزم های بازار و شرایط عرضه و تقاضا تعیین می گردد. به نظر می رسد که در شرایط فعلی اقتصاد ایران، نرخ ارز تعادلی حدود 16000 ریال باشد که بیانگر اینست که حدود 6000 ریال انحراف از نرخ ارز تعادلی (Misalignment) در اقتصاد ایران وجود دارد.

کارمندان بانکی

از بانکداری خارجی (Foreign banking) در مواردی تحت عنوان بانکداری بین المللی دو (International banking) نیز نام برده می شود.

بانکداری بین المللی یا خارجی شامل آن بخش از عملیات هر بانک می شود که بانک در بازار مالی با ارز انجام می دهد. به عبارت دیگر عملیات ارزی (Foreign exchange operations) یک بانک موضوع بانکداری بین المللی یا خارجی را تشکیل می دهد.

عملیاتی که هر بانک انجام می دهد به یکی از دو بخش عملیات بانکداری داخلی و عملیات بانکداری بین المللی قابل تقسیم هستند. موضوع بانکداری داخلی، کلیه عملیاتی است که بانک به پول داخلی یا ملی (Local currency) or(Home currency) انجام می دهد و موضوع بانکداری بین المللی، عملیاتی است که بانک با پول خارجی یا ارز (Foreign currency) انجام می دهد.

عملیات ارزی یعنی آن بخش از فعالیت های روزانه بانک تجاری (Commercial Bk.) که با ارز انجام می شود. شامل خرید و فروش ارز، افتتاح حساب های بانکی به ارز (انواع حساب ها از نظر مدت)، نقل و انتقالات ارزی، عملیات مربوط به اعتبارات اسنادی، وصولی ها، ضمانت نامه ها، اوراق قرضه (Bonds)، Finance ، Refinance ، وام ها (Loans) ، چک های مسافرتی و .

عملیات ارزی شامل معاملات ارز غیر بازرگانی و ارز بازرگانی خواهد بود.

عملیات ارز غیر بازرگانی در بانکداری بین الملل یک و ارز بازرگانی در بین الملل 2 تدریس می شود.

ـ برا ی انجام عملیات بانکداری بین المللی داشتن شعبه یا دفتر نمایندگی یا باجه . در خارج از کشور ضرورت ندارد، لیکن داشتن روابط کارگزاری با بانک های خارجی اجتناب ناپذیر است. ارتباط کارگزاری با بانک ها در ستاد (اداره خارجه، بین الملل) بانک ها انجام می شود.

روابط کارگزاری عبارت از روابط بانکی که بین دو بانک واقع در کشورهای مختلف برقرار می شود و شامل حسابهای بین بانکی (Inter bank accounts) ، برقراری [1]Swift و .

عملیات ارز بازرگانی چون با ریسک (Risk) بیشتری همراه می باشد و نیاز به تخصص بیشتری دارد برای بانک درآمد بیشتری نیز دارد. در مقابل عملیات ارز غیر بازرگانی درآمد کم تری برای بانک دارد، و از این گذشته حجم این گونه عملیات (از لحاظ ارزش) در مقایسه با حجم عملیات ارز بازرگانی به مراتب در بازار جهانی ارز محدود تر می باشد.

تعریف ارز و نرخ ارز

ارز یعنی ارزش، بهاء قیمت، نرخ و سندهای تجاری که ارزش آنها به پول بیگانه معین شده باشد. (فرهنگ فارسی نوشته دکتر محمد معین ). ارز (Foreign currency) یا F. Exchange که به اختصار به صورت FX نیز نشان داده می شود به پول های رایج خارجی اطلاق می شود.

یعنی در هر کشور به پول رایج آن پول محلی Local currency یا به طور خلاصه پول و به پول رایج سایر کشورهای جهان ارز گفته می شود. بدین ترتیب اشکال ارز همان اشکال پول است، یعنی ارز فقط به اسکناس و مسکوک سایر کشورهای جهان محدود نشده بلکه شامل مانده حساب جاری به ارز که قابل برداشت و نقل و انتقال به وسیله چک یا حواله می باشد نیز می شود.

نرخ ارز : Exchange Rate

نرخ ارز تنها یک عدد می باشد و یا به عبارت دیگر نرخ ارزها در هر کشور قیمت واحد پول سایر کشورها که همان ارز می باشند برحسب پول ملی را نشان می دهند. یعنی مثلاً برای خرید یک واحد GBP یا EUR چقدر ریال باید پرداخت نمود. مثل خرید یک دستگاه تلویزیون و یا یک لیتر شیر چند ریال پرداخت می شود.

ـ نرخ ارز عددی است که قیمت واحد پول کشوری بر حسب واحدها (کسر واحد) پول کشور دیگر در یک زمان مشخص را نشان می دهد. با نرخ ارز یا نرخ تبدیل پول، پول کشورها به یکدیگر قابل تبدیل و معاملات ارزی شکل می گیرند.

Variable or offered currency

در معاملات ارزی دو واحد پول دو کشور مداخله دارند، به یکی از دو پول مذکور ارز پایه و به دیگری پول یا ارز غیر پایه یا متغیر

ارزهای قابل تبدیل ( Convertible currencies )

برای این که پولی در بازار بین المللی قابل معامله تلقی شود باید دارای 2 شرط اساسی باشد:

شرط اول: قابلیت استفاده از آن پول در خارج از مرزهای کشور ناشر. مثل GBP

شرط دوم: پول مزبور به عنوان ارز ذخیره (Reserve currency)توسط بانک مرکزی و تجاری سایر کشورها نگهداری شود.

قابلیت تبدیل پول یک کشور به پول سایر کشورها

الف ـ قابلیت تبدیل کامل Full convertibility

خرید و فروش برای کلیه اهداف، خروج کالا، خدمات،عملیات بورس بازی و پرداخت بدهی به خارج، قرض دادن به هر میزان آزاد و احتیاجی به مجوز از مقامات پولی ندارد.

مثل ین ژاپن (JPY) ، فرانک سوئیس (CHF) و یورو (EUR)

ب ـ قابلیت تبدیل محدود « Limited convertibility »

خرید و فروش ارز در مقابل پول ملی برای بعضی از امور مجاز و برای سایر موارد ممنوع است.

و یا این که مبالغ محدودی امکان پذیر می باشد و نیازی به کسب مجوز تا سقف تعیین شده نمی باشد مثل (روپیه هندوستان، کرون نروژ)

ج ـ ارزهای غیر قابل تبدیل Inconvertible currency

پول اکثر کشورها، به دلیل کمبود شدید منابع ارزی (درآمدها) تحت نظارت مقامات پولی قرار می گیرد. هزینه های ارزی را اولویت بندی می نمایند. لذا این گروه از پول ها غیر قابل تبدیل (غیر قابل معامله می باشند.)

تقسیم ارزهای جهان به معتبر و ضعیف

ارزهای جهان را می توان بر پایه و معیارهای متعدد به صور مختلف تقسیم و جدول بندی نمود. یکی از این تقسیم بندی ها تفکیک آن ها در 2 گروه ارزهای معتبر (Hard currency) و ارزهای دیگر یا ارزهای ضعیف (Soft = weak currency) می باشد. ارزهای معتبر واحد پول های قابل تبدیل (Convertible currency) هستند که از ثبات برخوردار بوده و مورد تقاضا میباشند.

ـ نرخ خـرید و فـروش ارز در شبـکه بانکی کشـور در ردیف ارزهـای معتبـر قرار می گیرد. (نرخ های روزانه بانکها).

ـ ارزهای معتبر را می توان به 2 گروه ارزهای کلیدی key currency و سایر ارزهای معتبر تفکیک نمود. از ارزهای کلیدی تحت عنوان ارزهای جهان روا نیز نام برده می شود.

ارزهای جهان روا شامل GBP ، EUR ، JPY ، CHF و USD می باشد، چون قابلیت تبدیل کامل دارند و تقریباً تمامی معاملات ارزی در بازار جهانی ارز به وسیله آن ها صورت پذیرفته و تشکیل دهنده ذخایر ارزی کشورهای جهان نیز می باشند.

میانگین موزون چهار ارز جهان روا یعنی USD ، GBP ، EUR و JPY واحد پول IMF یعنی SDR را تشکیل می دهند.

حق برداشت مخصوص Special drawing right = SDR

SDR یک واحد پول بین المللی است که در اواخر سال 1960 به وسیله صندوق بین المللی پول IMF = International monetary fund ایجاد شد، هدف اولیه از ایجاد آن افزایش نقدینگی بین المللی بود. ولی بعداً به عنوان یک واحد محاسبه مورد استفاده قرار گرفت. ایجاد و معرفی حق برداشت مخصوص ناشی از لغو محدودیت ها و کنترل های ارزی تحت نظارت IMF (در اجرای سیستم پولی برتون و ودز) بوده است.

با رشد حجم تجارت جهانی از طرفی و عرضه محدود طلا، این محدودیت جوابگوی این حجم از مبادلات نبوده، لذا IMF برای رفع این مشکل پس از سالها مطالعه و تحقیق SDR را به عنوان یک ذخیره قانونی علاوه بر طلا و دلار معرفی نموده تا کمبود نقدینگی جبران شود.

روش های (نظام) تعیین نرخ ارز

1ـ انواع نظام های ارزی نظام نرخ ثابت ارز یا نرخ واحد ارز ( Fixed exchange rate system )

در این روش یک نرخ رسمی ثابت برای پول ملی در مقابل ارزها اعلام و مورد حمایت قرار می گیرد. در این نظام ثبات و اعتماد بالایی در مبادلات به وجود می آید. پذیرش و به کار بردن این روش زمانی امکان پذیر است که ذخایر ارزی و طلای کشور خوب و قابل ملاحظه باشد و وضع اقتصاد آن انواع نظام های ارزی چنان باشد که ارزها را به وسیله انگیزه های اقتصادی جذب کند.

همان گونه که ملاحظه می شود نرخ ارز ثابت همراه با کنترل دولت می باشد. نرخ ارز ثابت همراه با کنترل دولت به دو صورت خواهد بود. در یک شکل دولت کنترل کامل بازار را در دست می گیرد و نظام آزاد مبادلات ارزی وجود نخواهد داشت و پول کشور غیرقابل تبدیل (Inconvertible) خواهد شد. در شکل دوم دولت از سیاست تثبیت نرخ ارز پیروی، اما ورود و خروج ارز آزاد می باشد، در این صورت پول کشور قابل تبدیل (Convertible) خواهد بود.

الف ـ نرخ ثابت ارز و پول کشور غیرقابل تبدیل

در این وضعیت دولت بازار آزاد ارز را بر چیده و انحصار کامل بازار ارز را در دست می گیرد. مانند کوبا و کره شمالی. نرخ ارز توسط دولت تعیین و به بازار دیکته می شود. در این صورت دولت خریدار و فروشنده ارز و لذا تعیین کننده نرخ ارز نیز می باشد. دولت نرخ ارز را غالباً بر اساس ملاحظات سیاسی و اجتماعی تعیین می نماید. به طور کلی کشورهایی که با کمبود مداوم ارز و کسری پیوسته تراز پرداخت ها مواجه می شوند به عمر نظام ارز آزاد پایان می دهند و دولت کنترل کامل بازار را در دست می گیرد تا عرضه محدود ارز بر اساس اولویت هایی به مصارف زیاد تخصیص یابد. برای مثال ایران بعد از انقلاب اسلامی سیاست کنترل ورود و خروج ارز و تعیین نرخ مستقیم ارز را اتخاذ و اجرا کرد که تا تاریخ 1/1/1381 ادامه داشت.

ـ در نظام ارزی که دولت انحصار کامل بازار ارز را در دست می گیرد، نرخ های مختلف برابری وجود خواهد داشت (Multi Rate). و در کنار آن بازار سیاه یا سایه به دلیل این که محدودیت، عامل افزایش تقاضای ارز و سرازیر شدن مابه التفاوت تقاضا به بازار و در نتیجه نرخ بازار سایه همیشه از نرخ های رسمی Nominal rate در سطح بالاتری قرار می گیرد.

ب ـ نرخ ارز ثابت و پول کشور قابل تبدیل:

در این روش دولت در بازار مداخله می نماید تا نرخ ارز را در محدوده ی مشخصی تثبیت نماید. اما در عین حال پول کشور قابل تبدیل می باشد. ورود و خروج ارز آزاد، یعنی بازار آزاد ارز فعال می باشد. در این روش بانک مرکزی با تضعیف رسمی ارزش پول (Devaluation) و یا تقویت پول (Revaluation) نرخ را در سطح مورد انتظار حفظ می نمایند. برای جلوگیری از انحراف و اعاده اوضاع عادی به بازار ارز، بانک مرکزی کشور مربوطه از منابع ارزی ذیل استفاده می نماید:

1ـ برداشت از ذخایر ارزی

3ـ استفاده از منابع صندوق بین الملل پول

4ـ استقراض از بازار جهانی ارز

5ـ دریافت کمک بلاعوض از خارج

در حال حاضر عربستان سعودی، کویت، بحرین، عمان و امارات متحده عربی از این نظام استفاده می نمایند.

2ـ نرخ ارز شناور Floating exchange Rate system

ـ در این نظام، دولت و بانک مرکزی در بازار ارز برای تعیین نرخ ارز دخالت نمی کنند و نرخ ارز مانند قیمت کالاها بر اساس شرایط بازار یعنی عرضه و تقاضای بازار تعیین می شود. قیمت هر کالایی با توجه به شرایط و ساختار بازار آن کالا تعیین می شود. حال باید بررسی و تعیین کرد که بازار ارز چگونه بازاری می باشد؟ بازار ارز، بازار رقابت کامل است. زیرا شرایط لازم و کافی در این بازار برای رقابت کامل بودن وجود دارد. به نظر ژان مارشال برای سیال بودن عرضه و تقاضای کالا شرایط زیر لازم می باشد:

ـ شرط اول آزادی خریداران و فروشندگان در تعیین قیمت کالا.

ـ شرط دوم اطلاع خریداران و فروشندگان از بازار و داشتن تماس آزاد با یکدیگر

ـ شرط سوم خریداران و فروشندگان هر مقدار کالایی که می خواهند بخرند یا بفروشند آزاد باشند.

ـ شرط چهارم یکسان و همگن بودن کالای مورد معامله

در شرایط بازار رقابت کامل یک قیمت واحد و مشخص برای کالا تعیین می شود. هیچ فروشنده ای حاضر نیست زیر قیمت مشخص و معین بازار بفروشد و هیچ خریداری نیز حاضر نخواهد شد تا کالا را به قیمتی بالاتر از قیمت تعیین شده خریداری نماید. قیمت در بازار رقابت کامل محل تلاقی و تقاطع عرضه و تقاضا خواهد بود.

در بازار رقابت کامل ارز نرخ ارز در محل تلاقی عرضه و تقاضای ارز تعیین می گردد. به نرخ ارزی که به این ترتیب تعیین می شود، نرخ ارز شناور گفته می شود. در نظام آزاد انواع نظام های ارزی ارز اگر دولت هیچ گونه مداخله ای در خصوص تعیین نرخ ارز ننماید به آن (Clean floating) یعنی شناور خالص گفته می شود.

چنانچـه دولت در بازار ارز از طریق دست کـاری نرخ بهـره مداخله نمـاید به آن شناور ناقص می گویند. (Dirty floating)

امروزه در اکثر کشورهای جهان یعنی آمریکا، منطقه یورو، بریتانیا، غنا، نیجریه، فیلیپین، روسیه و ژاپن نرخ ارز به روش شناور تعیین می شود.

ـ مقایسه نظام های نرخ ثابت ارز با نرخ شناور ارز

نظام ثابت نرخ ارز در مقایسه با نظام شناور نرخ ارز، از این امتیاز مهم برخوردار می باشد که به دلیل تثبیت برابری ارزها و درنتیجه ریسک کمتر، موجبات ثبات بازرگانی خارجی را فراهم می آورد. در مقابل در نظام شناور نرخ ارز، انجام بازرگانی خارجی و سرمایه گذاری های به ویژه بلندمدت به علت نوسانات نرخ ارز با ریسک به مراتب بیشتری همراه بوده و صادرکنندگان و واردکنندگان و سرمایه گذاران همواره با خطر تغییر ارزش پول مواجه هستند. نظام شناور نرخ ارز در مقایسه با نظام ثابت نرخ ارز موجب می شود تا اولاً کشورها از لحاظ اقتصادی مستقل تر باشند و ثانیاً لزومی به حفظ و نگهداری ذخایر ارزی نمی باشد.

نظام شناور نرخ ارز همواره در معرض خطر عملیات بورس بازی است. در واقع اکثراً نرخ ارز در کشورهایی که این نظام ارزی را انتخاب نموده اند، نه به واسطه عدم تعادل در بازرگانی خارجی تغییر کرده، بلکه بیشتر مواقع به خاطر عملیات بورس بازی انجام پذیرفته است. این از جمله نقاط ضعف این نظام نرخ ارز می باشد. همین امر موجب حفظ و نگهداری ذخایر ارز می باشد.

روش های اعلام نرخ ارز

ـ نرخ ارز به یکی از چهار شکل زیر توسط بانک ها و یا صرافی ها در بازار جهانی ارز برای انجام معاملات اعلام می شود:

الف) روش مستقیم Direct Quotation

در این روش اعلام نرخ ارز که بیشتر بانک ها و صرافی از آن پیروی می نمایند، واحد ارز ثابت و پول محلی (Local currency) تغییر می کند. در واقع ارزها به مثابه واحد کالاها باید تلقی شوند که نرخ ارز مبین قیمت آنها می باشد. برای مثال: (در تاریخ 25/3/1387)

فروش (ريال) خرید (ريال) نوع ارز

12660 12600 EUR

ب ـ روش غیر مستقیم Indirect Quotation

در این روش که در کشورهای انگلستان، هندوستان و نیوزلند از آن استفاده می شود قیمت یا نرخ واحد پول این کشورها بر حسب پول سایر کشورها (ارز) اعلام می شود . بدین ترتیب پوند پول پایه و سایر ارزها، پول یا ارز غیر پایه یا متغیر خواهند بود.

GBP = EUR 1.4776 1.4780

GBP = JPY 248.54 248.60

GBP = USD 2.0313 2.0315

GBP = CHF 2.4331 2.4336

ج ـ روش دلار پایه ( USD Base Quotation )

در این روش اعلام نرخ ارز، نرخ تبدیل یا برابری یک واحد ارز برحسب ارز دیگر اعلام می شود. در واقع این روش را می توان تصور نمود که روش غیرمستقیم است با این تفاوت که ارز پایه دلار آمریکا می باشد این روش حاکی از اهمیت و وزن دلار آمریکا در بازار جهانی ارز می باشد.

USD = GBP 0.4922 0.4925

USD = JPY 122.51 122.55

USD = EUR 0.7246 0.7251

USD = CHF 1.2025 1.2030

دـ روش (نرخ ) متقابل یا متقاطع ( Cross Quotation )

در این روش اعلام نرخ ارز، نرخ تبدیل یا برابری یک واحد ارز بر حسب ارز دیگر اعلام می شود . در واقع ارز پایه ثابت نمی باشد.این روش اعلام نرخ ارز بیشتر توسط دلال ها و سوداگرهای ارز کاربرد دارد.

در واقع (Cross Rate) نرخ برابری 2 ارز غیر دلاری است که از برابری هر یک از آنها نسبت به دلار حاصل می شود. مثال: USD/CHF 1.4850 1.4858

ارز و نرخ ارز چیست و انواع آن کدام است؟

ارز (Currency) به پول‌های خارجی گفته می‌شود عموماً نوع پذیرفته‌شده‌ای از پول است که شامل سکه و اسکناس های کاغذی می‌شود و توسط دولت توزیع شده و در داخل اقتصاد گردش دارد. ارز که به عنوان واسطه مبادله کالا و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد، پایه و زیربنای کسب‌وکارها به حساب می‌آید.به گفته دیگر به واحدهای پولی که در کشورهای دیگر جز کشور اصلی داد و ستد شود به صورت کلی ارز گفته می‌شود.

منظور از نرخ ارز خارجی عبارت است از مقداری از واحد پولی ملی که برای بدست آوردن واحد پول کشور دیگر باید پرداخت شود. همچنین می‌توان نرخ ارز را، ارزش برابری یک واحد پول خارجی به پول داخلی دانست. به عبارت دیگر بهای خرید یا فروش یک واحد پول خارجی به پول رایج کشور را نرخ ارز می‌گویند.

سرمایه گذاران اغلب ارز را در بازار بورس خارجی معامله می‌کنند. نرخ مبادله ا‌رز نرخی است که در آن دو نوع ا‌رز مختلف می‌توانند با یک دیگر مبادله شوند. این نرخ ها می‌توانند «شناور» یا «ثابت» باشند.

به صورت عمومی، هر کشور ارز مخصوص به خود را دارد. مثلاً ا‌رز رسمی کشور سوئیس، فرانک و ار‌ز رسمی ژاپن ین است. یک استثنا در مورد یورو وجود دارد که به عنوان ارز چندین کشور اروپایی مورداستفاده قرار می‌گیرد. اگرچه هر نوع ار‌ز مختص یک کشور به حساب می‌آید اما در مواردی ممکن است سایر کشورها ارز سایر کشورها را در کشور خود قانونی اعلام کنند. مثلاً، السالوادور و پاناما استفاده از دلار را آزاد کرده‌اند.

بعضی از انواع پول‌های جدید، مثل کریپتوکارنسی (cryptocurrencies)، بیت کوین (bitcoin)، داگ کوین (dogecoin) و سایر ارزهای آنلاین و ارزهای برند به هیچ کشور خاصی تعلق ندارند. ارزهای برند، مثل کارت های اعتباری هوایی یا اعتبار در بازی های آنلاین به نسبت ارزش محصولات یا خدماتی که به آن وابسته هستند، ارزش گذاری می‌شوند. نظارت بر روی ارزهای دیجیتال کاملاً غیرمتمرکز است و نرخ مبادله ار‌ز دیجیتال می‌تواند در یک بازه زمانی کوتاه به شدت تغییر کند.

سیاست‌های پولی و مالی در نظام‌های ارزی

• سیاست مالی در نرخ ارزثابت: سیاست‌های مالی در نبود نرخ‌ارز و حساب سرمایه بر سطح تقاضای کل و درآمد کل تأثیری ندارد و به خاطر بالا رفتن نرخ بهره و کاهش سرمایه‌گذاری تنها ترکیب محصول تغییر می‌کند، حجم پول در جریان نیز کاهش یافته ذخایر ارزی بانک مرکزی هم کاهش می‌یابد.
• سیاست پولی در نظام نرخ ارزثابت: این سیاست‌ها در چنین شرایطی بی اثر است و به طور موقت موجب کاهش نرخ بهره می‌شود؛ و شاید اندکی ترکیب محصول را تغییر دهد.
• سیاست‌های مالی در نظام نرخ ارزشناور: سطح درآمد کل تعادلی به طور مثبت تحت تأثیر قرارمیگیرد و افزایش می‌یابد.
• سیاست پولی در نرخ ارزشناور سیاست پولی: در سطح درآمد تأثیر مثبت دارد، اما اثر آن بر نرخ بهره به طور دقیق مشخص نیست. ممکن است نرخ بهره در تعادل جدید نسبت به قبل کاهش یابد یا افزایش پیدا کند یا بدون تغییر بماند.

انواع ارز

• ارزدولتی: ارزی است که دولت از طریق بانک‌های مجاور و به نرخ دولتی فروشد.
• ارز‌رقابتی: ارزی است که از سوی دولت در رقابت با بازار آزاد، عرضه می‌شود.
• ارز‌دانشجویی: ارزی است که دولت برای تأمین مخارج دانشجویان خارج از کشور در نظر می‌گیرد و به دانشجویان برای ادامه تحصیل می‌دهد.
• ارز‌ تهاتری: ارزی است که در قرار دادهای پایاپا مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.
• ارز‌مبادله‌ای: ارزی است که در مرکز مبادلات ارزی برای برخی گروه از کالاها جهت واردات در نظر گرفته می‌شود.
• ارز‌وزانس: ارزی است که پس از دریافت کالا حواله می‌شود.
• ارزشناور: ارزی است که بهای آن ثابت نیست و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
• ارز‌صادراتی: ارزی است که از راه فروش کالای صادراتی تأمین می‌شود.

انواع نرخ ارز

• نرخ ارز حقیقی: نرخ ارز حقیقی عبارت است از نسبت قیمت‌های خارجی به قیمت‌های داخلی بر حسب یک پول.
• نرخ ارز مؤثر اسمی: ارزش پول یک کشور را برحسب یک میانگین وزنی از پول سایر کشورها اندازه‌گیری می‌کند که در آن وزن‌ها انعکاس دهندهٔ سهم هر کشور در تجارت بین‌المللی این کشور می‌باشد. به همین دلیل به آن نرخ ارز با وزن تجاری هم می‌گویند.
• نرخ ارز مؤثر حقیقی: نرخ ارز مؤثر حقیقی از تقسیم یک میانگین وزنی از قیمت سبد کالایی در کشورهای طرف تجاری بر حسب پول داخلی نسبت به قیمت آن در کشور به دست می‌آید.

نرخ ارز چگونه تعیین می شود؟

دو روش تعیین نرخ ارز وجود دارد:

درکشورهائی که ورود وخروج ارز آزاد می باشد و دولت وبانک مرکزی دربازار ارز دخالتی ندارند ، درحقیقت یک بازار جهانی ارز وجود دارد ، ورود وخروج ارزهای مختلف درآن آزاد می باشد و نظام ارزی آن ، نظام آزاد ارز نامیده می شود .

درحالت دیگر ، درکشورهائی که ورود وخروج ارز تحت کنترل دولت وبانک مرکزی است ، بازار ارز یک بازار داخلی ، محدود وتحت کنترل است ونظام ارزی ، نظام کنرل ارز نامیده می شود. درنظام آزاد ارز ، نرخ ارز شناور است ، بدین معنی که نوسانات عرضه وتقاضای ارز، قیمت آن را تعیین می کند واین قیمت یا برابری ، تابع تغییرات عرضه وتقاضا واصطلاحا” شناور است.

درنظام کنترل ارز ، نرخ ارز ، ثابت است ، بدین معنی که نرخ ، توسط دولت تعیین ودیکته می شود . دولت عمده ترین خریدار وفروشنده ارز است ونرخ را براساس ملاحظات سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی تعیین می کند. درکشورهای پیشرفته صنعتی ، علیرغم ثبات نرخ ارز، دولتها درمواقع ضروری به طور غیر مستقیم دربازار دخالت نموده و نرخ ارز را کاهش یا افزایش می دهند.

فرمول تعیین نرخ واقعی ارز

بانک‌های مرکزی در دنیا از جمله بانک مرکزی ایران براساس فرمول (Reelection rate) نرخ واقعی ارز را محاسبه می‌کند.

اجزای این فرمول که به اختصار RER نوشته می‌شود شامل e (نرخ اسمی ارز)، p (شاخص قیمت داخلی) و Pf (شاخص قیمت خارجی یا «آمریکا») است.

فرمول Reelection rate به شرح زیر است:

شاخص قیمت طرف خارجی (آمریکا) x نرخ اسمی ارز = نرخ واقعی ارز

این صورت در مخرج کسر که شاخص قیمت داخلی است تقسیم می‌شود.

اختلاف نرخ تورم داخلی و نرخ تورم طرف خارجی (آمریکا) از اختلاف PFْ – Pْ به دست می‌آید.

بر اساس این فرمول افزایش در شاخص قیمت در کشور طرف خارجی (در صورت افزایش کمتر شاخص قیمت داخلی) منجر به کاهش نرخ واقعی ارز می‌شود.

این محاسبات به صورت روزانه انجام می‌شود به طوری که شاخص قیمت آمریکا و سایر کشورها به صورت روزانه توسط بانک‌ها مرکزی اعلام و نرخ برابری ارزها با یکدیگر تعیین می‌شود.

بانک مرکزی با منبا قراردادن این فرمول در صورت بالاتر بودن قیمت از نتیجه این فرمول سیاست‌های افزایش عرضه ارز به بازار را در دستور کار قرار می‌دهد و در صورتی که نرخ ارز بازار از نتیجه فرمول کمتر باشد جانب عرضه ارز را کاهش می‌دهد.

چه عواملی بر ارز تأثیر می‌گذارند؟

عوامل گوناگونی بر نرخ ارز تأثیر می‌گذارند:

۱- تراز پرداخت‌ها

هرگونه تغییر و تحول در تراز پرداخت‌ها تأثیر مستقیم روی نرخ ارز می‌گذارد. دارندگان ارز کشوری که تراز پرداخت‌هایش رو به کاهش است، آن را می‌فروشند و ارز معتبر دیگری را خریداری می‌کنند؛ بنابراین، عرضهٔ این ارز در بازار زیاد می‌شود و نرخ آن نسبت به ارزهای دیگر کاهش می‌یابد.

۲- استقراض خارجی

هر اندازه کشوری بیشتر مقروض باشد نیازش به ارز خارجی برای پرداخت اصل و بهرهٔ بدهی‌ها بیشتر است. بنابر این، فشاری که روی ذخایر ارزی آن کشور وارد می‌شود، روی نرخ ارز آن کشور منتقل شده و آن را ضعیف می‌کند.

۳- انتظارات برای آینده

ممکن است نرخ ارزها بر اثر پیش‌بینی‌هایی که نسبت به وضعیت آن‌ها می‌شود، تغییر کند. با وجود انتظار نرخ ارز قوی در آینده، صادرات به آن کالا به تأخیر خواهد افتاد تا زمانی که نرخ ارز کاملاً قوی شده و در هنگام تبدیل آن به پول کشور خودی با نرخ بهتری روبه روبوده و پول بیشتری دریافت گردد.

۴- تورم

در صورت برابری نرخ تورم در هر دو کشور باید به شاخص قیمت‌های خرده‌فروشی و عمده‌فروشی توجه کرد تا وضعیت هر کشور مشخص شود.

۵- سیاست‌های اقتصادی

سیاست‌هایی که‌ بر نرخ ارز اثر می‌گذارند عبارت‌اند از: رشد معقول عرضهٔ پول، سیاست‌های مناسب مالی، خصوصیات دیپلماسی خارجی و فعالیت‌های نظامی، سرمایه‌گذاری در مقایسه با میزان نقدینگی.

پول (Money) با ارز (Currency) چه تفاوتی دارد؟

یکی از عمیق‌ترین اشتباه‌های اقتصادی این است که پول را با ارز اشتباه بگیریم. این دو، ماهیت متفاوتی دارند و کاربردهای متفاوتی دارد و دینامیک متفاوتی دارند و در سیستم‌های متفاوتی هم به کار گرفته می‌شوند.

به همین علت است که به چیزهایی مثل بیت کوین و اتریوم، Cryptocurrency یا ارزِ رمزنگاری شده گفته می‌شود و نباید اشتباهاً آن‌ها را به پول دیجیتال یا پول رمزنگاری شده ترجمه کنیم.